در خانه هر چه باشد و مهمان هر که باشد

زمینه پیدایش

شخصی نزد عباس دوس رفت و گفت: «التماس دارم که از دقایق علم گدایی چیزی تعلیم من کنی تا به توجه تو به نانی برسم.» عباس گفت: «تعلیم تو، همین بس است که هر جا باشد و هر که باشد.» آن مرد این سخن در گوش خود جای داد و برفت و پس از روزی چند عباس دوس را در نوره‌خانه دید که به نوره کردن مشغول بود. لب به سؤال گشود. عباس گفت: «ای درویش، اینجا نوره‌خانه است.» گفت: «هر جا باشد.» گفت: «منم عباس دوس.» گفت: «هر که باشد.» گفت: «نوره حاضر است.» گفت: «هر چه باشد».(1)

پیامها

1. از آداب میزبانی این است که انسان خود را به خاطر مهمانان به تکلف و سختی نیندازد.
2. مهمان نباید توقع نامعقول از صاحب‌خانه داشته باشد مخصوصاً مهمان سر زده.
موارد کاربرد: 1. دستور ساده‌زیستی و دوری از رودربایستی و تکلف در برابر مهمان. 2. در نکوهش کسانی که به خاطر مهمان خود را به زحمت می‌اندازند و بسا که با قرض و امانت گرفتن وسایل پذیرایی خود را عذاب می‌دهند و مهمان را نیز ناراحت می‌نمایند. غافل از‌ آنکه بی‌تکلفی شرط آرامش خود و مهمان است.(2) 3. در برخورداری از یکدلی و صمیمت و دوری از رنگ و ریا و ظاهرسازی.

ضرب المثل های هم مضمون

ـ رسیده، رسیده خورد.
ـ در خانه هر چه، مهمان هر که.(3)

ریشه های قرآنی حدیثی

رسول خدا(صلی الله علیه وآله): «لا تُکَلِّفُوا لِلضَّیْفِ؛ برای مهمان، خود را به زحمت نیندازید».(4)

لغات

نوره‌خانه: مکان مخصوصی در حمام‌های عمومی قدیم که با داروی نظافت (نوره) موهای زائد بدن را زایل می‌کردند.
نوره: داروی مخصوصی که از‌ آهک است و برای زائل کردن موهای زاید بدن به کار می‌رود.

پی‌نوشت‌ها:

1. حسن ذوالفقاری، داستان‌های امثال،‌ تهران، مازیار، چ 2، 1385، ص 485.
2. گزیده و شرح امثال و حکم، فرج الله شریفی، تهران، هیرمند، چ 2، 1381، ج 1، ص 323.
3. غلامرضا حیدری ابهری، حکمت‌نامه پارسیان، قم، نشر جمال، چ 1، 1385، ص 671.
4. متقی هندی، کنزل العمّال، ترجمه: صفوة السقا، بیروت، موسسة الرساله،‌ چ 1، 1389 هـ.ق، ح 25875.

منبع مقاله: مرکز پژوهشهای اسلامی صدا و سیما